In de serie ‘The Big Five van Oisterwijk’ neemt historicus Ad van den Oord u mee naar de tijden van vijf (Five) belangrijke natuurbeschermers; mensen uit het rijke Oisterwijkse verleden die een grote (Big) rol hebben vervuld in behoud van de natuur in onze omgeving.

Gerardus Peijnenburg

Ook in de wereld van de natuurbeschermers had je luxe paarden en werkpaarden. Van Tienhoven en Thijsse bezochten regelmatig de Oisterwijkse bossen, vennen en Kampina, maar gingen echt niet het uitvoerend werk doen. Terwijl Van Tienhoven met zijn hondje Mona te vinden was bij het Van Esscheven (zijn hond liet hij overigens altijd los lopen!), mocht de eerste boswachter van Oisterwijk Gerardus Peijnenburg het hout hakken en ervoor zorgen dat de Oisterwijkse arbeiders niet gingen roken of vogeltjes vangen in het bosgebied. Gerardus Peijnenburg was op 20 oktober 1914 in dienst getreden van Natuurmonumenten en mocht met zijn kinderrijke gezin de toen nieuw gebouwde boswachterswoning in gebruik nemen. Jac. P. Thijsse gaf het huisje de naam Venkraai, toen de lokale naam voor de vogel de zwarte stern. Gerardus Peijnenburg was tevens onbezoldigd rijksveldwachter met opsporingsbevoegdheid.

Omdat Natuurmonumenten de boswachter slechts een aanstelling voor vier dagen wilde betalen, was overeengekomen dat hij in Venkraai ook koffie, thee, limonade en zwak-alcoholische dranken mocht verkopen aan wandelaars. Maar de gemeente gooide roet in het eten. Ze vond het niet verstandig om een onbezoldigd rijksveldwachter ook kroegbaas te maken. Deze moest namelijk ook dronken mensen op de bon slingeren en het sluitingsuur van herbergen controleren. De oplossing was simpel: de vrouw van de boswachter Johanna van Balsvoort zou het cafeetje gaan bestieren. Toen haar man al in 1917 stierf werd haar grote gezin totaal afhankelijk van de opbrengsten van het boscafeetje.

De nieuwe boswachter Antonius Moorman moest volgens Natuurmonumenten maar gewoon gaan samenwonen met de weduwe Peijnenburg, die acht jaar ouder was. Moorman wilde nog wel gaan eten bij de weduwe in Venkraai, maar slapen was hem een brug te ver. Dat laatste deed hij toen maar in het chaletje bij Groot Speijck. Natuurmonumenten had moeite om een boswachter voor Oisterwijk te vinden. Het gemeentebestuur eiste dat de boswachter van katholieke huize kwam, en katholieke boswachters waren in Nederland dun gezaaid. Op deze manier werd zoon Kees van Gerardus Peijnenburg in de oorlogsjaren boswachter in Oisterwijk.

De belangrijkste taak van de boswachter bleef de verkoop van hout. Jaarlijks werd er in Venkraai een openbare houtverkoping gehouden door de Oisterwijkse notaris. Rondom Venkraai liepen pauwen, parelhoenders en eenden. In het weekblad van de Boerenbond werden hun eieren te koop aangeboden. Dat ging niet altijd goed overigens, want ook de waakhonden van de boswachter liepen er los en verslonden soms een pauw of andere vogel. De houtopbrengsten brachten het meeste geld in het laatje voor Natuurmonumenten. Natuurbescherming was één, maar het moest ook wel iets opbrengen. En dus waren boswachter en natuurbeschermer Gerardus Peijnenburg en zijn opvolgers ook ondernemer.

Dat gold eigenlijk voor alle mannen van de Big Five, naast natuurbeschermersbloed stroomde er bij allen ook ondernemersbloed door de aderen. Frits Hollemans villa reikte tot aan de Voorste Stroom, dus had hij ook persoonlijk belang bij een schoon riviertje. George Perk bouwde villa’s in het villapark ’t Hoog en had dus belang bij een mooie natuurlijke omgeving. Van Tienhoven verkocht gronden aan Natuurmonumenten (Kampina), Hendrik Klein had behoud van de natuur nodig om zijn vakantiepark draaiende te houden. Jac. P. Thijsse ten slotte had weinig persoonlijk belang bij de bescherming van de Oisterwijkse Natuur.  Weliswaar verdiende hij geld met het schrijven van teksten voor de Verkade-albums. (Bij de koekjes van Verkade zaten plaatjes gevoegd, die men in de albums in genummerde kaders kon plakken als illustratie bij de voorgedrukte tekst.) Thijsse schijnt te hebben uitgeroepen: ‘Ze hebben me voor de reclame gevraagd!’ , maar hij ging uiteindelijk toch in zee met Verkade, en de albums werden een groot succes. Een aantal haalde een oplage van meer dan 100.000 exemplaren. Maar een album over de Oisterwijkse natuur is er nooit gekomen.

Vier op een rij 

Met heel veel dank aan Ad van den Oord voor deze mooie artikelen, sluiten we deze serie af met een foto van bijna alle hoofdrolspelers in The Big Five van Oisterwijk:

De Maand van de Geschiedenis

In de gemeente Oisterwijk werken een aantal organisaties en vrijwilligers de gehele maand oktober mee aan de Maand van de Geschiedenis. Op Oisterwijknieuws.nl/geschiedenis treft u een overzicht van alle activiteiten en een keur aan historische informatie en video’s.