Vluchtelingenopvang in Oisterwijk: Vraagstukken voor de toekomst

Afgelopen drie maanden heb ik met hulp van het Matchingsfonds Steunfonds Freelance Journalisten extra aandacht mogen geven aan de vluchtelingen en hun leefomstandigheden in onze gemeente. Vandaag sluit ik de serie ‘Vluchtelingenopvang in Oisterwijk’ voorlopig af met onderstaande samenvatting. Uiteraard blijft het onderwerp in onze samenleving van belang, en zullen er zeker nog berichten over volgen. Er komen mogelijk nog interessante reacties, wie weet antwoorden op enkele vraagstukken, en als ik naar het landelijke nieuws kijk blijft de opvang van vluchtelingen nog ruim aandacht vragen. Voor nu wil ik in ieder geval alle medewerkers van de diverse organisaties en met name de vluchtelingen bedanken voor hun prettige gesprekken, warme ontvangst en openheid.

door Joris van der Pijll

Het aantal asielzoekers dat in ons land wordt opgevangen is afgelopen jaar flink gestegen. De meest recente cijfers laten daarbij zien dat er ook dit voorjaar een flinke toestroom verwacht wordt. Van de nu totaal 50.000 beschikbare opvangplekken in ons land, zijn er bij het sluiten van tijdelijke locaties nog 35.000 over. De overheid verwacht komend voorjaar 75.000 plekken nodig te hebben. De doorstroom van AZC naar woningen is beperkt, waardoor er te weinig opvangplekken vrij komen. Van terugkeer is nauwelijks sprake, en de instroom waarvan men landelijk regelmatig aangeeft die te willen beperken, blijft.

De gebouwen op het AZC zijn aan vervanging toe (Foto: Joris van der Pijll).

Daaraan parallel kwam en blijft voorlopig de vluchtelingenopvang van Oekraïense vluchtelingen; op dit moment bijna 90.000 vluchtelingen die voorzien moeten worden van opvang. Verwachting is dat een deel van deze Oekraïense vluchtelingen zich hier wil vestigen. Enerzijds omdat de oorlog langer duurt; ook omdat zij en hun eventuele kinderen hier nu hun leven opbouwen. Duidelijk is dat de oorlog voorlopig nog niet voorbij is en mocht die wel eindigen, dan zijn er nog geen woningen om naar terug te keren. Die woningen zijn er in ons land ook niet.

Het lijkt mij met de huidige cijfers een utopie om er op te rekenen dat de huidige tijdelijke locaties voor zowel asielzoekers als Oekraïense vluchtelingen na een jaar (of twee) gesloten kunnen worden. Ook het wachten met verbeteren en uitbreiden van bestaande locaties is volgens mij niet verstandig. Oisterwijk doet goed mee – zeker in relatie tot andere gemeenten – en de vluchtelingen hier zijn ons zeer dankbaar. Maar vermindering van zowel opvanglocaties als woningbouw zit er voorlopig niet in; oplossingen zijn echter nog niet bekend (of bekend gemaakt).

Dankbaar

Dat er opvang is, en hoe die opvang is geregeld, wordt over het algemeen als goed en positief ervaren. Zeker in relatie tot waar de vluchtelingen vandaan komen. De vluchtelingen die ik heb gesproken zijn dankbaar. Voor ouders is het, naast hun eigen veiligheid, vooral prioriteit hun kinderen uit de oorlog te halen en hen een zo normaal mogelijk leven te bieden. Het naar school kunnen en vooral het waar mogelijk contacten leggen met Nederlandse gezinnen wordt zeer positief ervaren; onderwijs op de reguliere school (klik) zorgt voor een verbindende factor tussen de ouders en draagt enorm bij aan de participatie en draagvlak. Het meerdere keren verhuizen, alsmede het langdurig verblijven op een opvanglocatie, zou voor met name de toekomst van de kinderen zoveel mogelijk voorkomen moeten worden. De Oekraïense vluchtelingen zijn erg dankbaar dat ze hier direct aan het werk kunnen (klik) en dat geeft hen voldoening; het beperkt mogen werken geeft die voldoening bij asielzoekers minder.

Oekraïense vluchtelingen in Moergestel zijn dankbaar voor de hulp die ze krijgen.

Een aantal voorzieningen zouden ook voor andere doelgroepen geschikt zijn. Zo was ik zeer positief over de woningen in Klooster Moergestel (klik); een situatie die ook prima zou zijn voor woningzoekende jongeren, alleenstaande of stellen. De leefsituatie op het AZC viel mij mee. De noodgebouwen zijn zeker voor vernieuwing vatbaar (planning 2025) en als het kan zou ook een ruimere inrichting gewenst zijn, zeker zo lang asielzoekers (nog zonder verblijfsvergunning) en statushouders (met een verblijfsvergunning) hier voor langere periode moeten verblijven. Veel erger: ik schrok van hoe de vluchtelingen op de campings leven, met name bij Klein Oisterwijk (klik). Alles beter dan in de oorlog of op straat, maar voor langere tijd en winterse omstandigheden is dit verblijf als je het mij vraagt niet geschikt.

Goed was te zien dat veel medewerkers en ook de raadsleden die ik heb gesproken erg betrokken zijn bij de vluchtelingen. Ze hebben het beste met hen voor, en ook al moeten ze roeien met de riemen die ze krijgen, willen ze allemaal aan de vluchtelingen een menswaardig bestaan bieden, nu of anders zo snel mogelijk. Bij de raadsleden viel op dat ze goed op de hoogte zijn van de situatie op het AZC, maar ook zelf beseften dat ze van de andere opvanglocaties geen goede indruk hadden, iets wat ook voor mij het geval was. Uit reacties van lezers blijkt dat ook bij hen veel onbekendheid bestaat over de situaties op de diverse opvanglocaties.

Draagvlak

Helaas is er een aantal jaren een groepje op het AZC geweest die voor overlast heeft gezorgd. Die overlast nam dermate toe, dat burgemeester Hans Janssen om hulp heeft gevraagd aan de landelijke overheid. Uiteindelijk is met aanpassing van de doelgroep en een lik-op-stuk beleid nu duidelijk rust gekomen. Veel mensen die ik heb gesproken refereren aan die periode van overlast en de negatieve effecten daarvan op de goed willende vluchtelingen. Allen hebben geconcludeerd dat die overlast weg is en zijn daar positief over. Van de overige locaties is geheel geen overlast bekend; daarover heb ik alleen positieve reacties ontvangen. Duidelijk is dat dit bijdraagt aan het draagvlak.

Hoewel het besef er is dat ook vluchtelingen een huis nodig hebben, en het langere verblijf in een opvanglocatie ongewenst en voor langere termijn geen oplossing biedt, is er ook minder draagvlak voor het bouwen van woningen voor vluchtelingen. Dat hangt voornamelijk samen met een tekort aan betaalbare woningen voor jeugd en spoedzoekers. Hoewel daar deze serie niet op was gericht, kwamen deze twee onderwerpen wel regelmatig boven. Minder overlast en meer woningen verhoogt draagvlak én zorgt daarmee ook voor betere leefomstandigheden voor de vluchtelingen.

Vooral positief opvallend was het draagvlak voor de opvang van en de participatie met Oekraïense vluchtelingen in Moergestel. Een duidelijk contrast met het ons bekende AZC, en ook met de opvang van Oekraïense vluchtelingen bij Klein Oisterwijk. De combinatie van een kleinere opvang in een dorp of wijk, gebruik makende van de reeds aanwezige cultuur-, sport-, winkel-, zorg- en onderwijsvoorzieningen, geeft een opvallend betere wederzijdse participatie dan een grotere opvanglocatie op afstand. Dit is zowel merkbaar aan de positieve reacties van de vluchtelingen, als ook de mate van hulp vanuit de samenleving. In combinatie met het mogen werken én de hulp van lokale vrijwilligers, verhoogt deze vorm van opvang de zelfredzaamheid en de motivatie daartoe.

Inzichten

De plotselinge komst van Oekraiense vluchtelingen heeft niet alleen gezorgd voor een noodzakelijke opschaling van (tijdelijke?) opvangplekken, maar de uit nood geboren afwijkingen van wat we tot heden ‘gewend’ waren, geven ook nieuwe inzichten. Het zou voor de toekomst aanleiding kunnen zijn te komen tot ander beleid; juist nu voor onze lokale en landelijke overheid het moment daar nader onderzoek naar te doen, en eventueel pilotprojecten op te starten.

Na dit alles blijven er nog een aantal vraagstukken open die volgens mij om aandacht vragen. Vraagstukken voor onze lokale en landelijke overheid:

Wie zorgt er over pakweg een half tot anderhalf jaar voor goede opvang, na het sluiten van de tijdelijke opvanglocaties?

Mochten de tijdelijke locaties op de campings open blijven, volgt er dan vernieuwing?

Is het een goed idee om nu een nieuw AZC te bouwen op de huidige locatie, of is het beter meerdere kleinere locaties te voorzien in de samenleving (klik), verspreid over meerdere gemeenten?

Wanneer zijn er ruim voldoende betaalbare woningen beschikbaar voor alle statushouders, onze jeugd, spoedzoekers, ouderen et cetera, inclusief een eerlijke kans en draagvlak bevorderende verdeling voor alle woningzoekenden?

Deze serie is gebaseerd op/ met dank aan:

Locatiebezoek Reebok Oisterwijk

Locatiebezoek Klooster Moergestel

Locatiebezoek AZC Oisterwijk

Locatiebezoek Klein Oisterwijk

Gesprek met moeder, vluchtelinge uit Oekraïene, bewoonster Klooster Moergestel

Gesprek met vader en moeder, vluchtelingen uit Iran, bewoners AZC Oisterwijk

Gesprek met projectleiders en vrijwilligers locatie Klooster Moergestel

Gesprek met projectleiders en directie locatie Klein Oisterwijk

Gesprek met leerkracht basisschool locatie AZC

Gesprek met leerkracht voortgezet onderwijs

Gesprek met manager AZC Oisterwijk en manager Alleenstaande Minderjarige Vreemdelingen (COA)