Politiek deskundigen zien de voordelen van politieke vernieuwingen, maar in Oisterwijk is er nog niet echt veel animo voor.
Is het angst wat regeert?
Politiek deskundige Ton Dijkmans was erg te spreken over ons artikel over het gebrek aan dualisme, en roerde nog eens het nut van een gemeenteraad aan, juist zonder de vorming van een coalitie. ‘Ik moet de schrijver een compliment maken: hij raakt de kern van een coalitie loze raad. Ik heb inmiddels gedurende een aantal jaren een aantal gemeenten mogen begeleiden en adviseren over het principe van een coalitie loze raad. Wat je ziet is dat er enthousiast begonnen wordt, maar dat na verloop van tijd de politieke waan van de dag weer de overhand krijgt. Daarom is een goede begeleiding van raden én college van eminent belang om te voorkomen dat het “wij-zij” denken weer de kop op steekt…’
Coalitie
Gebruikelijk is dat enkele politieke partijen na de verkiezingen de koppen bij elkaar steken, onderhandelen, en afspraken maken op hoofdlijnen. Zij vormen vervolgens de regeringspartijen, en leveren de wethouders aan. Daarmee vormen ze met elkaar een soort van machtige eenheid. Steevast moeten die partijen sommige van hun speerpunten laten vallen om tot elkaar te komen. Daarbij ook onderwerpen die voorafgaande aan de verkiezingen als ‘stem op ons’ argument werden genoemd, en waarop kiezers voor hen hebben gekozen. In de bekende achterkamers ontstaat een ‘als jij mij helpt, help ik jou’, en van de (eigen) wethouders wordt verwacht dat zij die afspraken volgen. De partijen die ‘over’ blijven zijn vaak ‘tegen’ (al is het maar om een punt te maken); die partijen vormen de oppositie. Het lijkt wellicht ongewenst, maar deze manier van werken heeft zeker ook voordelen; zo is er een meer duidelijke richting en kunnen er zonder al te veel moeite meerderheden worden gevormd om tot besluiten te komen.
Zonder coalitie
Zonder dergelijke afspraken, is het volgens deskundigen ook heel goed mogelijk, of zelfs beter om tot goede besluiten te komen. Een groot voordeel is dat de partijen zich aan de speerpunten kunnen houden die zij hun kiezers hebben beloofd. Per onderwerp ontstaat in de gemeenteraad een meerderheid voor bepaald beleid, zonder dat partijen onderling onderhandelen over een ‘help jij mij, help ik jou’ deal. ‘Coalitie loos’, wordt daarom ook wel ‘met wisselende coalitie’ genoemd. Het kan meer recht doen aan de wens van de kiezer, en dat is uiteindelijk de meest belangrijke rol van de raad: het volk vertegenwoordigen. Het effect zou kunnen zijn, dat inwoners zich meer herkennen in de keuzes die ‘hun’ partij maakt, hetgeen vervolgens kan zorgen voor meer vertrouwen en minder gevoel van afstand. Het wordt dan weer ‘democratie’ in de betekenis van volksvertegenwoordiging en ‘de meeste stemmen gelden’; die van het volk wel te verstaan.
Experiment
Vanaf 2018 werd in Oisterwijk geprobeerd om zonder een coalitie te regeren. Dat werd echter niet door de gehele raad onderschreven. VVD Oisterwijk was tegen en vormde als enige de oppositie, ondanks dat er geen coalitie was! Het werd dan ook geen succes en echt goed kwam de werking van deze (net niet) coalitie loze raad niet tot stand. Mogelijk dat ook de manier van selectie van de wethouders daar een rol bij heeft gespeeld. Die kwamen uit drie partijen, waren dus niet onafhankelijk, met een mindere werking van het dualisme. Deze (partij)wethouders vormden alsnog een soort van coalitie (daarover meer in een vervolg artikel). Een raad zonder coalitie, maar met oppositie, en met partij gebonden bestuurders… …dat was alles behalve volgens het concept ‘coalitie loos’.
Lastig
Het meest lastige bij het omvormen van politieke gewoonten, is dat het niet lukt als niet alle partijen eraan meewerken. En niet onbelangrijk: het is noodzakelijk dat de huidige gemeenteraad dergelijke stappen voorbereidt, voorafgaande aan de verkiezingen. Immers vormen de verkiezingen het begin van het daaropvolgende proces, de basis om te komen tot een regering. Het is dan ook cruciaal juist vooraf de keuze te maken voor het na de verkiezingen te volgen proces: wel of geen coalitie? Tegelijk beslist de huidige gemeenteraad daarmee voor iets wat zij (soort van) opleggen aan de nieuwe raad, en dat is dan weer erg ongebruikelijk. Hetgeen het nut en de noodzaak versterkt dat de gehele raad instemt met zo’n proces van omvorming.
Juichen?
Nee, de lokale politiek staat niet te juichen. Het lijkt er zelfs op dat ze het onderwerp liever uit de weg gaan, laat staan dat zij er actief mee bezig zijn. Van de partijen AB, VVD, D66 en CDA kwam geheel geen reactie op onze vragen. Casper Boot (PRO) laat weten: ‘Voor veel van deze (goede en terechte) vragen geldt dat wij een democratische partij zijn en ik (of wij als fractie) daar op dit moment moeilijk op kunnen antwoorden. Mochten deze vragen actueel worden voor de gemeente Oisterwijk, dan zullen wij middels een ALV zeker meewegen wat onze leden ervan vinden. Wij hechten daar veel waarde aan.’ Iets meer ruimte voor een politieke vernieuwing komt van Carlo van Esch (PGB), de grootste partij in onze gemeenteraad: ‘PGB staat voor een breed gedragen politieke samenwerking, met de nadruk op samen, wederzijds vertrouwen en draagvlak in de samenleving. De vorm doet er dan minder toe.’
Misschien toch?
Wie de lokale politiek een beetje volgt, zal vast opgemerkt hebben dat er in de huidige raadsperiode regelmatig wisselende meerderheden zijn. Het is niet meer zo gewoon dat de coalitiepartners het met elkaar eens zijn en gelijk stemmen. Ook de coalitiepartners discussiëren met en tegen elkaar, en de oppositiepartijen zijn soms nodig om een deel van de coalitie aan een meerderheid te helpen. De meerderheden wisselen, de coalitie afspraken zijn niet van ijzer, en blijkbaar accepteren de raadsleden dat ook van elkaar. Zou dat een voorbode zijn om alsnog de coalitievorming los te laten?
Wellicht kan het afscheid nemen van partijgebonden wethouders daar nog aan bijdragen; daarover meer in een volgend artikel…
