Maand van de Geschiedenis: The Big Five van Oisterwijk (deel 4)

In de serie ‘The Big Five van Oisterwijk’ neemt historicus Ad van den Oord u mee naar de tijden van vijf (Five) belangrijke natuurbeschermers; mensen uit het rijke Oisterwijkse verleden die een grote (Big) rol hebben vervuld in behoud van de natuur in onze omgeving.

Hendrik Klein

In de jaren dertig van de vorige eeuw was de Scheibaan reeds bevolkt door allerlei recreatieondernemers, die één ding gemeenschappelijk hadden; ze wilden dat er in Oisterwijk ook ruimte was voor de ‘gewone man en vrouw’ om van de natuur te genieten. Natuurmonumenten was in hun ogen er enkel maar voor de elite van Nederland. En die duldde in de Oisterwijkse bossen en vennen geen arbeiders en werklozen. Dat bleek ook uit een bezorgde brief van een lid van Natuurmonumenten over de kampeerders bij het Klein Aderven: ‘Het Klein Aderven heeft vrijwel zijn bekoring voor de vreemdeling verloren. Het ligt thans in een omlijsting van schreeuwende menschen, tents, grammofoons en auto’s. Er wordt gevist waar het niet mag, gezien de mentaliteit van de gemiddelde Hollander is toezicht hier zeer noodzakelijk’. Natuurmonumenten maakte zich ook zorgen om het Belversven, dat was samen met de Kampina opengesteld voor de leden van Natuurmonumenten, maar die zagen er tot hun schrik steeds meer zwemmers, baders en vissers. Zelfs een ‘naaktzonner’ werd door de vereniging aanhouden en hij moest prompt zijn toegangskaart voor het gebied aan Natuurmonumenten inleveren.

Steen des aanstoots voor Natuurmonumenten, Brabants Landschap, gemeente Oisterwijk en de pastoors was Hendrik Klein (1886-1944), die achteraan in de Scheibaan IN 1932 het arbeidersvakantiekamp Morgenrood was gestart. In 1935 kwamen er al meer dan duizend vakantiegangers, vooral uit Rotterdam. Klein was een vrijdenker, een idealist, maar niet aangesloten bij een politieke beweging. Hij had geen gezag voor autoriteiten en wilde maar één ding: zijn gasten kennis bijbrengen van de natuur.  Hij gaf rondleidingen door de Kampina en hij kon bijzonder boeiend vertellen over elk plantje en beestje, die hij allemaal bij naam kende. Een soort Frans Kapteijns avant la lettre. Zijn tochten liep hij (en zijn gasten) vaak blootvoets en met korte broek. Zijn gasten zwommen in het Belvers­ven. Dat diende stiekem te gebeuren want de gemeente had gemengd zwem­men in de natuur verboden.

Burgemeester Verwiel van Oisterwijk was er op gebrand om Klein weg te pesten. Probleem was echter dat Morgenrood en de zuidelijke Scheibaan toen nog Haarens grondgebied was. En Haaren had slechts één veldwachter, die zich zelden of nooit in de Kampina liet zien. Verwiel draalde niet om Morgen­rood te omschrijven als een ‘abso­luut communis­tisch georiënteerd kamp’. De burgemeester had persoonlijk geconstateerd dat er op Morgenrood antireligieuze ontwikkelings­avonden georganiseerd werden waarbij vrouwen verkleed gingen als nonnen en een man als bisschop, die tot overmaat van ramp aan het einde van de voorstelling met elkaar gingen dansen. Voor kinderen was er een antireligieuze poppenkast­voorstel­ling, althans de moraal was dat het leven met de dood was afgelopen. Deze bangmakerij bij hogere autoriteiten werkte. Per 1 januari 1938 was de annexatie van de zuidelijke Scheibaan door Oisterwijk een feit en kon Verwiel zijn veldwachters de ene bon na de andere laten uitschrijven vanwege ‘zedendelicten’ door gasten van Morgenrood. Dat was in de praktijk dus vooral blootvoets lopen in korte broek. Wekelijks schreven de veldwachters een tiental processen-verbaal uit.

Hendrik Klein vond dat lopen in korte broek absoluut geen bedreiging voor de natuur. Hij verweet juist de gemeente Oisterwijk dat zij met het annexeren van Haarens grondgebied en het aanleggen van wegen en fietspaden de Kampina in gevaar bracht:  ‘Tot op dit ogenblik is dit een zeldzame wildernis, waar vossen, wilde ganzen en reeën leven, en die door het klaarliggend plan van de Gem. Oisterwijk van wegen en fietspaden, onherroepelijk uit deze oorden verdreven zullen worden’. Hij verweet de burgemeester achter de hoge heren van het hotelwezen en de VVV aan te lopen. Morgenrood was er volgens Klein voor hen ‘die van smalle beurzen zijn, maar liefde hebben voor de natuur’. Maar hij kreeg van bijna niemand steun. Zeker niet van de voorzitter van Natuurmonumenten Pieter van Tienhoven. Deze  betitelde de ‘heren van Morgenrood’ als ‘meestal communisten van een minder soort, die naar het mij voorkomt, de geheele streek van Oisterwijk zullen bederven voor degenen, die uit werkelijke belangstelling en liefde voor de natuur aldaar komen genieten’. Brabants Landschap noemde Morgenrood een ‘schandvlek in het Brabants landschap’. Ook van de Oisterwijkers ontving Hendrik Klein geen steun. Hij paste niet in de katholie­ke gemeen­schap want hij ging ’s zon­dags niet naar de kerk maar zwemmen. Ook zijn vegetarisme bleef onbegre­pen: ‘Zo’n plantenvre­ter op blote poten die op zondag aan het werk was’.

Hendrik Klein raakte murw gebeukt. In 1938 verkocht hij Morgenrood en ging zwerven met zijn gezin. Nog voor de oorlog begon hij echter op de Veluwe een nieuw vakantieoord. In de oorlogsjaren bood hij hulp aan onderduikers.  Hij werd opgepakt door de nazi’s en op 12 april 1945 in Apeldoorn door de Sicherheitsdienst vermoord. In Oisterwijk herinnert rondom Morgenrood en de Kampina niks aan Hendrik Klein, de man die toch als eerste de Oisterwijkse bossen en vennen hielp toegankelijk te maken voor mensen met ‘een smalle beurs’.

De Maand van de Geschiedenis

In de gemeente Oisterwijk werken een aantal organisaties en vrijwilligers de gehele maand oktober mee aan de Maand van de Geschiedenis. Op Oisterwijknieuws.nl/geschiedenis treft u een overzicht van alle activiteiten en een keur aan historische informatie en video’s.