In de serie ‘The Big Five van Oisterwijk’ neemt historicus Ad van den Oord u mee naar de tijden van vijf (Five) belangrijke natuurbeschermers; mensen uit het rijke Oisterwijkse verleden die een grote (Big) rol hebben vervuld in behoud van de natuur in onze omgeving.
Frits Holleman
Frits Holleman (1828-1925) is de eerste natuurbeschermer die Oisterwijk heeft gekend. Hij kwam uit een familie van wolververs. Zijn vader en oom startten rond 1851 in Oisterwijk een garancinefabriekje gelegen aan het Kerkeind, in de kromming van de Vloet. Bij de productie van garancine (rode kleurstof) uit meekrap kwam zwavelzuur vrij, dat rechtstreeks in het oppervlaktewater geloosd werd. Dat zette Frits Holleman, die een ingenieursopleiding had, aan het denken. Vanuit zijn rond 1864 gebouwde witte villa aan De Lind (later bekend als villa De Huifkar) zag hij dagelijks in zijn achtertuin dat de Voorste Stroom steeds meer vervuild raakte door de leerlooierijen, de wollenstoffenindustrie uit Tilburg, maar ook door de garancinefabriek van zijn vader.
Vanuit zijn villa keek Frits Holleman ook uit op de eeuwenoude linde op de Lindenberg, die wegkwijnde omdat er door het gemeentebestuur jonge lindenboompjes omheen geplaatst waren. In november 1897 schreef Frits Holleman een noodkreet over de oude linde in het bekende weekblad De Katholieke Illustratie: ‘Wij willen daarom de hoop niet opgeven dat “ONZE OUDE LINDE”, die in letterlijken zoowel als in figuurlijken zin voor zoo menig heet vuur heeft gestaan, ook ditmaal aan de gevaren, die hem bedreigen, zal ontsnappen (…) dat hij zal worden bevrijd van de boeien, waarin hij is geslagen, en dat hem (…) in overleg met bekwame deskundigen een fraaie, aan de draagkracht van zijn nieuwen stam passende vorm zal worden gegeven’. Hollemans opzet slaagde, de linde ‘het sieraad van Oisterwijk’ bleef dankzij de landelijke aandacht die Holleman eraan gegeven had behouden. Met evenveel succes streed Holleman voor behoud van het lindenlaantje.
In 1896 gebruikte Holleman het bezoek van de Commissaris van de Koningin aan Oisterwijk om samen met een commissie van leerlooiers en een vertegenwoordiging van de Noordbrabantsche Maatschappij van Landbouw te klagen over de waterkwaliteit van de Voorste Stroom. Immers de leerlooiers en de boeren konden de Voorste Stroom vanwege de ernstige verontreiniging door Tilburgse textielfabrieken niet meer gebruiken. In 1900 verhuisde Holleman naar Den Haag. Vanuit de residentie bleef hij hardnekkig proberen Oisterwijk te bevrijden van de walgelijke stank van de lozingen der wollenstoffenfabrieken van Tilburg. Holleman spande in 1913 een geding tegen de gemeente Tilburg aan. De rechtbank in Breda stelde hem in het gelijk, maar de gemeente Tilburg ging in beroep bij het gerechtshof. Een van de argumenten van de stad was dat ‘dergelijke wateren van nature bestemd waren om er vuil in te werpen’.
Maar ook het gerechtshof verklaarde de vervuiling onrechtmatig. De strafmaat werd bepaald op één gulden per dag! De gemeente Tilburg ging zelfs tegen die veroordeling in cassatie bij de Hoge Raad. Het vonnis van het gerechtshof werd echter op 15 maart 1915 door de Hoge Raad bevestigd. De gemeente Tilburg – zo luidde de conclusie – maakte het water door lozing van haar afvalwater ‘geheel onbruikbaar’. Maar door de geringe boetebepaling had dit alles totaal geen effect. De gemeente Tilburg betaalde liever schadevergoedingen en bleef lozen op de Voorste Stroom. Op instigatie van de Oisterwijkse VVV werden toen vele tientallen processen gevoerd, tot 1952 toe. Pas in 1953 kwam de Tilburgse zuiveringsinstallatie in Moerenburg gereed. Tilburg had tonnen aan schadevergoedingen moeten betalen: 1,2 miljoen gulden, nog afgezien van de proceskosten en die voor juridische bijstand.
Frits Holleman stierf op 97-jarige leeftijd in Den Haag. In Oisterwijk raakte zijn naam in de vergetelheid. Er is nooit een straat vernoemd naar deze eerste natuurbeschermer van Oisterwijk.
De Maand van de Geschiedenis
In de gemeente Oisterwijk werken een aantal organisaties en vrijwilligers de gehele maand oktober mee aan de Maand van de Geschiedenis. Op Oisterwijknieuws.nl/geschiedenis treft u een overzicht van alle activiteiten en een keur aan historische informatie en video’s.
